Ekonomi muharriri Alaattin Aktaş’ın yazısından alıntı
17 Ağustos ve 12 Kasım 1999’da yaşanan sarsıntılardan sonra kamuoyunda sarsıntı vergisi olarak bilinen bir vergi getirildi. Vergi, irtibat hizmetlerine uygulanacaktı ve ismi da özel irtibat vergisiydi. Başlangıçta 2000 sonuna kadar uygulanması öngörülen bu verginin mühleti evvel iki defa uzatıldı, AKP de vergiyi kalıcı hale getirdi.
2003-2022 periyodunda, yani tam yirmi yılda bu vergideki tahsilat 86.2 milyar lira oldu. Ancak Türkiye üzere çok yüksek enflasyon yaşayan bir ülkede bu fiyatı günümüze getirmek gerekir. İlgili yılların ortalama kuruyla hesapladığımızda 86.2 milyar liranın karşılığı 36.5 milyar dolar ediyor. 36.5 milyar dolar, büyük para… Bu parayı da çarpalım bugünkü kurla, alın size 685 milyar lira.
Vergiler bir havuzda toplanır ve her maksatla kullanılabilir, bu gerçek. Yani zelzele harcaması için oluşturulmuş özel irtibat vergisi de birebir biçimde her harcama için kullanılabilir. Ancak bu verginin bir getiriliş hedefi var, zelzele…
Şimdi iki soru sormak gerek:
1999 zelzelelerinin yaraları tümüyle sarılmışsa bu vergi niçin kalıcı hale getirildi?
Türkiye’de sarsıntıların hiç bitmeyeceği bilindiği için bu vergi kalıcı hale getirilmişse, ki o denli olmalı, şu durumda bu para aşikâr ki diğer yerlere harcandı, öyleyse nerelere harcandı?
Yol, köprü, tünel!
Aslında birçok kere sorular havada kalıyor.
Bu paranın nerelere harcandığı vaktinde itiraf da edildi aslında.
Eski Maliye Bakanlarımızdan biri bu paranın akıbeti sorulduğunda “Sağlık için harcandı, yol, tünel, köprü yapıldı” demişti.
Düşünebiliyor musunuz, bugünün parasıyla 685 milyar liradan kelam ediyoruz. Yirmi yılda toplanan ve harcanan para…
Ama yapılan o yolların bir kısmının kağıt helva üzere çöktüğünü, kırıldığını gördük.
Bari âlâ yapsaydınız, uygun yaptırsaydınız, işe yarasaydı bu harcama.
Parayı zelzele maksatlı topla; öteki yerlere, yol yapmaya harca, yaptığın yol zelzelede çöksün ve geçit vermez hale gelsin, yolun bir tarafında enkaz altında can çekişen beşerler, bir tarafında yardım için çırpınanlar bekleşip dursun!
BU PARA ZELZELE İÇİN NASIL KULLANILABİLİR?
Toplanan bir verginin sadece tek bir emel için kullanılmasının kelam konusu olmadığını belirttim. Hasebiyle sarsıntı vergisi olarak bilinen özel irtibat vergisi de vergi havuzuna aktarılmış ve oradan her yere harcanmış. O paranın izini sürmek de mümkün değil aslında.
Öyleyse ne yapmalı, bu para sarsıntı emelli toplandığına nazaran bu emele hizmet edecek formda kullanılması nasıl sağlanmalı?
Bu sorunun karşılığını Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Murat Batı, Para Analiz’de yer alan yazısında veriyor.
“Çare, Sarsıntı Fonu”
Deprem maksadıyla toplanan bu paranın sarsıntı için kullanılmasını sağlamanın yolunun bir Zelzele Fonu oluşturmaktan geçtiğine dikkat çeken Prof. Batı, Para Analiz’deki değerlendirmesinde şu görüşler lisana getiriyor:
“Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanununa nazaran, muhakkak gelirlerin muhakkak masraflara tahsisi kelam konusu olamaz. Bu, literatürde ‘adem tahsisi’ unsuru olarak da bilinir. Genel bütçeye direkt gelir kaydedilen bu vergiler, Hazinenin havuzuna aktarılır ve toplandığı yer ya da konusuna bakılmaksızın bütçe kanununun müsaade verdiği ölçüde her türlü kamu hizmeti için harcanabilir.
İşte genel bütçeye gelir kaydedilen ve zelzelenin yaralarını sarmak gayesiyle getirilen özel irtibat vergisinin de yalnızca zelzele için kullanılması mümkün değildir.
Bunun tahlili, özel irtibat vergisini genel bütçeye gelir kaydedilen bir vergi çeşidi olmaktan çıkarıp bir fona dönüştürmektir. İşsizlik Fonu üzere kontrolü güçlendirilmiş bir fona dönüştürmek bu yaraya merhem olacaktır.
Özel irtibat vergisi bir vergi olarak kaldığı sürece zelzele için birinci anda direkt kullanılacak bir bütçemiz olmayacak ve zelzele durumunda finansman sorumumuz tahlilsiz kalacaktır.”
Keşke bu sarsıntıdan ders çıkarılsa…
Güneydoğu’daki sarsıntılar biliyoruz ki son olmayacak. Ne vakit yaşanacak bilinmez, kapıda çok daha büyük bir tehlike olarak İstanbul duruyor.
Bundan sonra toplanacak paraları kullanarak zelzeleye daha hazırlıklı yakalanabiliriz. Yapar mıyız, umalım yaparız.
